BASILICA DI SANTA MARIA GLORIOSA DEI FRARI

~

Tra Liturgia e Musica

Venezia - Venerdì 11 giugno 2004 - ore 21

~

Accademia Vocale di Venezia

Orchestra Symphonia Veneziana

direttore

Mario Merigo

~

Antonio Vivaldi

Stabat Mater

RV 621

per contralto archi e continuo

contralto Monica Serretti

In exitu Israel

Salmo 113

RV604

per coro archi e continuo

"Laudamus te"

per due soprani archi e continuo

soprani

Anna Cavallini - Maria Maestri

     

"Dominus a dextris tuis"

per tenore basso

archi e continuo

tenore Daisuke Sakaki

basso Davide Caldera

Beatus Vir

salmo 111

per soli, coro archi e continuo

contralto Francesca Sardi

soprani Anna Cavallini - Maria Maestri

credo

rv591

per coro archi e continuo

 

Si ringrazia la collaborazione di


IN EXITU ISRAEL - SALMO 113

La principale fonte di questa intonazione del salmo 113, unica composta da A. Vivaldi, è la partitura autografa conservata nella Biblioteca Nazionale di Torino. L'ipotesi che questa intonazione sia stata scritta per la Pietà è confermata dalla recente scoperta di quattro parti separate, un tempo appartenute al Coro di quella istituzione e oggi conservate nel Fondi Esposti del Conservatorio di Musica Benedetto Marcello di Venezia.

I lavori recano come intestazione i nomi di sei diverse "figlie di coro": Maria, Candida, Crestina, Camila, Claudia e Lorenza. Vivaldi pose il testo solo nella parte di basso per quasi tutto il brano; si verificano alcune eccezioni nelle quali la struttura poetica viene chiaramente forzata ad uno stile responsoriale nel quale emistichi alternati sono assegnati al soprano solo.

L'ortografia e la punteggiatura di Vivaldi, che spesso sono eccentriche, sono state emendate tacitamente sulla base di quelle seguite dal "liber usualis".

Ecco il testo del salmo. Si noterà che i versetti 5 e 6 mancano completamente nell'intonazione di Vivaldi. Questa fu probabilmente una svista determinata dalle parole quasi identiche dei versetti 4 e 6. Vivaldi omette anche - ma l'errore questa volta è meno grave - la ripetizione "super vos" dopo la cesura del verso 23.

Il coro della Pietà al tempo di Vivaldi contava attorno ai 15-20 cantori sostenuti da una diecina di strumentisti. Questo organico sarebbe ideale per un'esecuzione moderna. Il basso strumentale era sicuramente l'organo, ma si può accettare che nelle moderne esecuzioni possa essere sostituito dal clavicembalo.

Nel manoscritto non sono riportate indicazioni dinamiche lasciando l'iniziativa all'interpretazione. Riportiamo interamente il testo per comprenderne appieno durante l'ascolto le peculiarità.

 

I. In exitu Israel de Aegypto, domus Jacob de populo barbaro.

II. Facta est Judaea sanctificatio eius, Israel potestas eius.

III. Mare vidit et fugit: Jordanis conversus est retrorsum.

IV. Montes exultaverunt ut arietes, et colles sicut agni ovium

V. [~] VI. [~]

VII. A facie Domini mota est terra, a facie Dei Jacob

VIII. Qui convertit petram in stagna aquarum et rupem in fontes aquarum

IX. Non nobis Domine, non nobis: sed nomini tuo da gloriam.

X. Super misericordia tua et veritate tua: ne quando dicant gentes: ubi est Deus eorum?

XI. Deus autem noster in caelo: omnia quaecumque voluit, fecit.

XII. Simulacra gentium argentum et aurum, opera manuum hominum.

XIII. Os habent, et non loquentur: oculos habent, et non videbunt.

XIV. Aures habent, et non audient: nares habent, et non odorabunt.

XV. Manus habent, et non palpabunt: pedes habent et non ambulabunt: non clamabunt in gutture suo.

XVI. Similes illis fiant qui faciunt ea: et omnes qui confidunt in eis.

XVII. Domus Israel speravit in Domino: adjutor eorum et protector eorum est.

XVIII. Domus Aaron speravit in Domino: adjutor eorum et protector eorum est.

XIX. Qui timent Dominum speraverunt in Domino: adjutor eorum et protector eorum est.

XX. Dominus memor fuit nostri: et benedixit nobis.

XXI. Benedixit domui Israel: benedixit domui Aaron.

XXII. Benedixit omnibus qui timent Dominum, pusillis cum majoribus.

XXIII. Adjiciat Dominus super vos: [super vos] et super filios vestros.

XXIV. Benedicti vos a Domino, qui fecit caelum et terra.

XXV. Caelum caeli Domino: terram autem dedit filiis hominum.

XXVI. Non mortui laudabunt te Domine: neque omnes qui descendunt in infernum.

XXVII. Sed nos qui vivimus, benedicimus Domino, ex hoc nunc et usque in saeculum.

XXVIII. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.

XXIX. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.